حرفهای داریوش مهرجویی درباره امام خمینی(ره)
امام دلیل وجودی سینما را مشخص کرد
سینمای ما - این دو گفت و گوی کوتاه با داریوش مهرجویی توسط محمد تاجیک و در سالهای 1379 و 1380 انجام شده است و هنوز خواندنی است:
نه تنها نظر من، بلكه نظر تمامي مورخين اين است كه حضرت امام خميني(ره)، خطي مشي سينماي ايران را مشخص كرد كه چهگونه باشد، ايشان دليل وجودي سينما را مشخص كرد كه عامل تعيينكننده مهمي بود. در آن زمان، همه مانده بودند كه چه كار كنند. داريوش مهرجويي، كارگردان فيلم گاو در گفت و گو با ايسنا با عنوان كردن مطالب فوق افزود: ما در نوفللوشاتو با حضرت امام(ره) آشنا بوديم و در آن جا با ايشان و تمام خانوادهاش مصاحبه كرده بوديم و ايشان با نام من آشنا بود. كارگردان ميكس در پاسخ به سؤال خبرنگار ايسنا كه چرا فيلمهاي شما هميشه سانسور ميشدند گفت: وقتي يك فيلم، از سطح آگاهي موجود يك مقدار فراتر رود ، سانسورچي ترجيح ميدهد آن را توقيف كند. كارگردان هامون و اجارهنشينها در پاسخ به سؤالي كه چرا در هامون و اجارهنشينها پايان فيلم به گونهاي بود كه نگاه به گيشه داشت گفت: سانسور در آن موقع باعث شد كه پايان فيلمها اين گونه بشود و چنين چيزي در پايان فيلم، واقعا اضافه بود. كارگرداني “پري“ همچنين گفت: اگر ميبينيد كه يك عدهاي زياد ميروند طرف فيلم عامهپسند يا طرف فيلم خاص، به خاطر اين است كه اين كوران و اين وضعيت موجود راه را براي اين گونه كارها باز ميكند. مهرجويي اضافه كرد: از نظر محتوا و از نظر غناي فكري، ما آثار انگشتشماري در بعد از انقلاب در زمينهي تئاتر، رمان و شعر و حتي سينما داريم كه از نظر محتوا نميتواند به برابري با گذشته و قبل از انقلاب برسد. اين كه ما از نظر آثار بامحتوا عقب هستيم به روح كلي مملكت و جو غالب و ناآگاه جمعي برميگردد. داريوش مهرجويي در پاسخ به سؤالي كه شما همان قدر كه به عرفان و طريقت اعتقاد داريد به شريعت هم اعتقاد داريد گفت: تمام اساس و بنيان فرهنگ ما بر محور يك دوگانگي است كه از دوران ماني و زرتشت به ما رسيده است و اين دوگانگي در اسلام به صورت مذهب شيعه در ما ظهور ميكند كه خود اين يك شكاف اصلي با سنت ميشود. دوم، جداي از اين دوگانگي كه ما ميبينيم در مكاتب عرفاني و مذهبيمان بروز ميكند، مسألهي ظاهر و باطن هم مطرح ميشود؛ ما يك ظاهر قرآن را داريم و يك باطن قرآن، و اين جزئي از فرهنگ ماست، ما نميتوانيم اين دو را از هم بشكافيم و بگوييم اين خوب است و آن بد، يكي از همين دوگانگيها همين مسألهي شريعت و طريقت است؛ به نظر من اين دو تا به هم جفت شدهاند. كارگردان “سارا“ اضافه كرد: همه هنرها، نوعي اتوبيوگرافي است. خود انسان، در آن است و نوعي حديث نفس به شمار ميآيد كه در بعضيها بيشتر و در بعضيها كمتر است. مهرجويي گفت: بهترين روشنفكران ما كساني هستند كه تأويل مجدد از انديشهي اسلامي ميكنند. كسي مانند عبدالكريم سروش يك فيلسوف درجهي يك ايراني است كه اگر قرار بود زمان ما عطار و ملاصدرا را داشته باشيم عبدالكريم سروش ملاصدراي امروزي است.
من در سال ۸۰ گفت وگوی دیگری با مهرجویی درباره فیلم گاو انجام دادم که به شرح زیر است:
داريوش مهرجويي گفت: هنگامي كه فيلم «گاو» به جشنوارههاي خارجي رفت، « دستراستيها» ميگفتند شما آبروي ايران را با ساخت اين فيلم بردهايد و حكومت درخشان پهلوي را در حالي كه در آستانه ورود به دروازه تمدن جهاني است، فقير و بدبخت نشان دادهايد. كارگردان فيلم گاو افزود: از آن طرف، چپيها به ماحمله ميكردند و ميگفتند شما كه اين فيلم را ساختيد، چرا نيامديد مثل ماركسيستها طبقه استعمار گرو بورژوا را بكوبيد؟ چرا از طبقه كارگر دفاع نكرديد؟ داريوش مهرجويي در پاسخ به اين سوال كه عدهاي معتقدند موفقيت سينماي ايران در جشنوارهها نه به دليل مسائل تكنيكي، بلكه صرفا به دليل مسائل سياسي است، گفت: اين موضوع اصلا صحيح نيست و به دست كم گرفتن عقل و شعور گردانندگان جشنوارههاي خارجي باز ميگردد. در حالي كه اغلب دست اندركاران اين جشنوارهها، روشنفكران برجستهاي هستند كه آثار ممتاز سينمايي را انتخاب ميكنند. وي ادامه داد: دليل آنها براي انتخاب يك فيلم، نمايش فقر و فلاكت نيست. چرا كه درصورت انتخاب فيلمي ضعيف حيثيت جشنواره خود را بردهاند. كارگردان «دايره مينا» گفت: اين پندار غلط را بايد از ذهن دور كرد كه همه مسئولان جشنوارهها مخالف ما هستند و ميخواهند حيثيت ايران را از بين ببرند. شان هنر بالاتر ازاين حرفهاست. اما متاسفانه طرح مباحث اين چنيني بغضآلود و متعصبانه است و با ديدي جزمي به آن نگاه ميشود. مهرجويي اضافه كرد: علت استقبال خارجيها از سينماي ايران صداقت و اصالت فيلمهاي ايراني است. چون آنها هر شب با پخش فيلمهاي قلابي و سوزناكي به نام soap opera يا « كف صابون» از تلويزيون روبرو ميشوند، دنبال فيلمهايي ميروند كه درآن اصالت و صداقت باشد و براي گيشه وتماشاچي ساخته نشده باشد، بلكه واقعيتي را افشا كند. مهرجويي در پاسخ به سوالي درباره دليل توجه « امام خميني» به فيلم« گاو» گفت: درشرايط اوايل انقلاب سينما موضوع ملعوني بود و مردم تمام سينماها را آتش ميزدند. چون ميگفتند سينما محل ترويج فساد است. به همين دليل توليد فيلم به صفر رسيد و سينماها تعطيل شد. وي ادامه داد: دراين وضعيت تلويزيون به طوراتفاقي « گاو» را نشان داد و مرحوم امام(ره) اين فيلم را مشاهده كردند و در نطقي گفتند: “ما نميگوييم سينما اساسا بد است. نظير فيلم « گاو» ميتواند فيلم فرهنگي و آموزندهاي باشد و فكر و روح بيننده را تعالي دهد.” اين حرف امام براي سينماي ايران بسيار تعيين كننده بود.
این دو گفت و گو برای خبرگزاری ایسنا انجام شده است.