كارشناسان در نشست نقد و بررسي «نود» درباره عادل فردوسي‌پور و برنامه‌اش چه گفتند؟
عادل هر هفته برای عدالت و فرهنگ بندبازي می‌کند/ فردوسی‌پور یک ستاره پاپ است/شاکی با حکم جلب دم در اصلی صدا و سیما منتظر بود!
سينماي ما- نشست نقد و بررسی برنامه تلویزیونی نود با حضور عادل فردوسی‌پور مجری و تهیه‌کننده این برنامه، امیر حاج رضایی کارشناس فوتبال، حسام الدین آشنا استاد دانشگاه امام صادق، حسین پاینده عضو هیأت علمی دانشگاه طباطبایی، حسین آقازمانی مدیر گروه ورزش شبکه سه، عبدالله گیویان استاد دانشکده صدا و سیما، غلامحسین شعبانی مدیر مسئول دنیای ورزش، برنامه‌سازان و اهالی رسانه در ساختمان سیما برگزار شد. مجری و تهیه‌کننده "نود" با تأکید بر اینکه هیچ علاقه‌ای به سیاست ندارد، درباره محبوبیت این برنامه گفت: زمانی که یک جوان 25 ساله بودم، فکر نمی‌کردم به اینجا برسیم اما در رویاهایم همیشه دوست داشتم برنامه دیده شود و مردم با آن ارتباط برقرار کنند.
رضا فرخ نژاد مدیر مجموعه پژوهشی سیما در ابتدای این مراسم با بیان اینکه نقد و بررسی نود دهمین جلسه‌ای است که تا به حال توسط این مجموعه برگزار می‌شود، اظهار کرد: در رویکرد جدید ما پژوهش محوری را مبنا و اساس و شعار راهبردی و استراتژیک کارمان قرار دادیم و این مسئولیت ما را دو چندان می کند. نقد و بررسی برنامههای تلویزیونی باعث آشکار شدن نقاط قوت و ضعف آن در می‌آید و با کمک کارشناسان ارتقاء پیدا می‌کند.
در ادامه حاج رضایی با اشاره به اینکه دغدغه‌اش در فوتبال دغدغه فرهنگی بوده اظهار کرد: معتقدم بدون رشد فرهنگ ارتقایی در فوتبال نخواهیم داشت. شرکت در برنامه 90 برای من یک افتخار است. در فوتبال صحنه‌های دراماتیکی رقم می‌خورد و همواره فوتبال جلوتر از کارشناسان رده اول دنیا حرکت می‌کند حتی تعابیری وجود دارد که فوتبال را خود زندگی می داند.
وی افزود: برای من که 55 سال در فوتبال زندگی کرده‌ام برد و باخت‌هایی وجود داشته و بزرگترین باختم از دست دادن همسرم بوده است و تنهایی عمیق و سنگینی خودم را با فوتبال پر می‌کنم. در خبرهای یورو داریم که سر مربی فرانسه ممکن است سمتش را از دست بدهد یا خود از ادامه این کار منصرف شود که دلیل آن تحولات سیاسی است و نشان می‌دهد فوتبال از حوزه سیاست تاثیر می‌گیرد.
فردوسی‌پور هر هفته بندبازی می‌کند
این کارشناس فوتبال ادامه داد: در سال 2008 یک فیلمساز انگلیسی مستندی به نام "مردی روی سیم" ساخت که داستان واقعی کسی بود که با کشیدن سیمی بین برج‌های دو قلو از آن با ارتفاع 411 متر و 48 سانتیمتر از سطح زمین عبور کرد تا مانیفست خودش را اعلام کند. تصور من این است کار فردوسی پور از آن مرد سخت‌تر است و او هر هفته برای نشان دادن عدالت و فرهنگ از روی آن سیم عبور می‌کند.
وی افزود: برنامه 90 را نمی‌توانیم از عادل جدا کنیم و این دو به منزله دوقلوهای به هم چسبیده‌ای هستند که جدایی‌شان به مرگشان منجر می‌شود. این برنامه بیانیه‌هایی صادر می‌کند که فرهنگسازی و مبارزه با عدالت ستیزی و عمیق تر کردن نگاه جامعه نسبت به فوتبال از جمله آنهاست. این موضوع 90 را به شکل یک رنسانس ، نوزایی و انقلاب در جامعه درآورده که تاثیرات آن را نیز می‌بینیم.
پاینده نیز در ادامه در سخنانی اظهار کرد:من در کلاس‌های نقد ادبی برای دانشجویان رشته‌های مختلف از جمله فلسفه هنر تاکید می‌کنم برنامه 90 را نگاه کنند. ما این برنامه را یک متن می‌دانیم که می‌تواند قرائت شود و از دو دید روانکاوی و نشانه شناسی قابل بررسی است. زمین فوتبال و تمام حاشیه‌های آن از جایگاه خبرنگاران، تماشاچیان و داوران را به کلی نشانگانی می‌دانیم که از دال‌های آنها مدلول‌هایی به ذهن متبادر می‌شود که ما با استفاده از این مدلول‌ها معنای ثانوی فوتبال را بررسی می‌کنیم.
وی با اشاره به بعد روانشناسی ادامه داد: تیم فوتبال بحرین پس از شکست ایران با پرچم عربستان سعودی دور پیروزی زدند که ایران معانی بسیاری به ذهن متبادر می‌کند.
این استاد دانشگاه با اشاره به نظرسنجی‌هایی که در دانشگاه درباره میزان سطح علمی استاد از دانشجویان تهیه می‌شود، تصریح کرد: در این نظرسنجی از کسانی که در حال یادگیری یک علم هستند درباره سطح علمی استاد آن نظرسنجی می‌کنند و این مثل یک لطیفه است. داوری درباره فوتبال در 90 از مردم عادی نیز به همین شباهت دارد.
آشنا نیز 90 را پرطرفدارترین برنامه تلویزیونی ایران خواند و گفت: برنامه 90 الگوی برنامه سازی موفق را برای دیگر برنامههای تلویزیونی ارایه داده و به این طریق یک خودباوری را در میان برنامه سازان رواج داد که ما می توانیم برنامه‌ای را بدون استفاده از پلشتی‌ها ساخته و آن را پر بیننده کنیم.
وی افزود: سال‌ها است که سیمای جمهوری اسلامی در مقابل شبکه‌هایی که مثل قارچ درآمده‌اند تن به تسلیم و گاه مقاومت‌های ناموفق داده اما با 90 نشان داده است می‌توان بدون استفاده از سکس، خشونت و عبور از مرزهای اخلاقی، سیاسی، اعتقادی برنامه‌هایی تولید کرد که میلیون‌ها بیننده را پای تلویزیون میخکوب کرد.
این استاد دانشگاه با اشاره به موضوع یکسان بودن تهیه کننده و مجری یک برنامه یادآور شد: تجربه نشان داد در مواردی که نمی‌تواند قابل تسری باشد تسلط موجودی یک برنامه که خود تهیه کنندگی آن را نیز بر عهده دارد می‌تواند به موفقیت یک برنامه منجر شود و برنامه نه از رژی تهیه کننده که از داخل استودیو اداره شود.
آشنا تولید الگوی موفق نقد رسانه‌ای را دیگر موفقیت 90 خواند و اظهار کرد: در یک برنامه تلویزیونی فوتبالی شاید این پرسش پیش بیاید که مجری برنامه با فدراسیون، یک بازیکن یا تیم و یا یک شرکت تجاری زد و بند کرده است اما در 90 مردم حس می کنند کسی آنها را نمایندگی می‌کند و فردوسی پور چشم بینا، هوشیار و نگرانی است که از طرف مردم وقایع را باز می‌کند و شرح می‌دهد. از طرفی ما در سال‌های اخیر عادت کرده‌ایم همواره نق بزنیم و رو در رو تعارف کنیم اما 90 با صراحت خود حساسیت‌های جامعه در این زمینه را بالا برد.
حاج رضایی نیز در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: جورج اورول می‌گوید فوتبال جنگ بدون تیراندازی است. برخی منتقدان نیز فوتبال را یک جنگ می‌خوانند. من بعد از خواندن کتاب سایمون کوپر که فردوسی پور آن را ترجمه کرده بود پی بردم آلودگی فوتبال ایران از برخی نقاط کمتر است و در برخی نقاط دیگر بیشتر.
وی تصریح کرد: بخش گسترده‌ای از جامعه فوتبالی از برنامه 90 توقع سوبسید دارند مثلاً یک مدیر ناکارآمد می‌خواهد موفق جلوه کند یا یک رئیس آلوده پاک و مطهر نشان داده شود اما برنامه 90 بر پایه مستند ساخته می‌شود و همواره مردم را بهترین قاضی اتفاقات می داند.
پاینده در سخنانی گفت: وقتی برنامه سه هفته پخش نمی‌شود شایعاتی پیرامون آن رواج پیدا می کند و تیترهای بسیاری در مطبوعات زده می شود که نشان می دهد 90 توانسته به گستره مردم نفوذ کند. از طرفی شبکه 3 برای جوانان است و مخاطب را جذب می کند و صدا و سیما برنامههای ورزشی دیگری نیز داشته که هیچکدام تا این حد محبوب نشده‌اند چرا که 90 از تعارف ایرانی اجتناب می‌کند و به هیچ چهره‌ای باج نمی دهد.
آشنا نیز در ادامه گفت: مهمترین ایراد برنامه 90 دامن زدن به تب فوتبال زدگی در جامعه است که به صورت سیستماتیک عمل می کند در واقع در فقدان برنامههای دیگر وجود 90 باعث می‌شود فوتبال در جامعه اهمیتی بیشتر از آنچه شایستگی‌اش را دارد داشته باشد.
وی افزود: اگر ما 90 سیاسی، اقتصادی یا برنامه های مشابه دیگر داشته باشیم باز هم ما نگران فوتبال زدگی می‌شدیم؟؟ اما مسلماً در صدا و سیمایی که در آن جز فوتبال در حوزه‌های دیگر برنامه خوبی ساخته نمی‌شود ناخودآگاه این اتفاق رخ می‌دهد و در صدا و سیمایی که می‌گویند پشت 90 به کوه گرم است برنامه هفت را به راحتی کن فیکون می‌کنند. در واقع فوتبال یک کبریت بی‌خطر تلقی شده که همه می‌توانند در آن به سر و کله هم بزنند به شرط آنکه به سر و کله کس دیگری نزنند! و این مهم تلقی شده است.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: اصلا ًاعتقاد ندارم که وظیفه رسانه بازتاب واقعیت ها است و این یکی از شعارهای فریبنده رسانه است که در برنامه 90 نیز داده می‌شود.
پاینده نیز با اشاره به پرداخت به موضوع توهین تماشاگران و بازیکنان داوران در برنامه 90 اظهار کرد: این پرداخت ناخواسته به این اتفاق دامن زد و وقتی صحنه‌ای که داور قاطعانه درباره آن نظر داده دوباره پخش شده و از بازیکنان یا مردم می خواهند درباره آن نظر بدهند، هر گونه مرکزیت، اقتدار یا صلاحیت از داوران گرفته می‌شود و به اتفاقات د امن می زند.
حاج رضایی گفت: حرف‌هایی که درباره 90 می‌زنم به عنوان یک کارشناس ورزشی نیست بلکه من از اعتقادات خودم طرفداری می‌کنم و جامعه ما به گفتمان و دیالوگی که در برنامه 90 وجود دارد نیازمند است. فلسفه زندگی حرکت به سوی حقیقت است که رگه‌هایی از آن را در 90 می‌بینیم. ژان پل سارتر می‌گوید حقیقت همواره چیزی است که باید به دنبالش گشت. برنامه 90 نیز در جستجوی حقیقت است و فوتبال عنصری است که می تواند در نزدیک شدن جامعه به حقیقت کمک کند.
وی افزود: هزاران خبرنگار از سراسر جهانم در سال 1978 به آرژانتین رفتند و در حالی که به بهانه جام جهانی فوتبال در آنجا حضور داشتند با دردها و آلام مردم آرژانتین آشنا شدند در حالی که بدون فوتبال جز چند خط از بحران‌های این کشور در مطبوعات ذکر نمی‌شد...
گیویان در این مراسم گفت: من از کسانی هستم که تلویزیون نگاه نمی‌کنم اما 90 را می‌بینم. این برنامه اگر نگوییم موفق‌ترین برنامه تلویزیون حداقل یکی از بهترین برنامههای آن است. چرا به دلایل این موفقیت پرداخته نمی‌شود؟ یکی از اصلی‌ترین دلایل موفقیت این برنامه حسی است که مردم نسبت به شخصیت فردوسی‌پور دارند. او قهرمان مردم است که می‌تواند بعضی از آدم‌ها را نقد کند، با میمیک و طرز نشستن و نگاه کردن و لمیدن ممکن است بعضی از آدم‌ها را خرد کند و..
وی افزود: او قهرمانی است که وضعیتش شبیه قهرمان‌های تراژیک است. دلایل موفقیت او برای خودش است و به شرایطی تعلق دارد که او در آن به سر می‌برد. یکی از چیزهایی که همیشه درباره فردوسی‌پور نگرانش بودم این بود که سرنوشت او چه می‌شود؟ آیا می‌شود عطالله بهمنش؟ حبیب روشن زاده؟ بعید می‌دانم او سر سلامت به گور ببرد.
استاد دانشکده صدا و سیما تصریح کرد: در تلویزیونی که جهت گیری اصلی آن ترویج و جا انداختن معنویت است، برنامه‌ای زبده و برگزیده می‌شود که تقدیس جسمانیت است. چرا؟
گیویان یادآور شد: با وجود برنامه "نود" نکات مهمی که در جامعه وجود دارد به فراموشی سپرده شده، برخی از دق دلی‌ها را با این برنامه خالی کرده‌اند و برخی دیگر را به فراموشی سپرده‌اند. فردوسی‌پور می‌گوید آدم سیاسی نیست. این حرف در جامعه‌ای که اینقدر سیاسی است یک موضع سیاسی به حساب می‌آید!
آقازمانی نیز با اشاره به انتصاب خود به سمت مدیر گروه ورزش شبکه 3 در اردیبهشت 79 گفت: از آن تاریخ در جریان اتفاقات 90 هستم و مرتبط ترین فرد به این برنامه شاید خود من باشد. خاطرات تلخ و شیرینی از این برنامه داریم و در ابتدا نیز برای اتفاق مجری آن تلاش داشتیم کسی را برگزینیم که سالم بوده و اسیر هوای نفس نباشد به روز بودن و رضایت مخاطبان از برنامه نیز باعث شد تمام این ویژگی ها را در فردوسی پور بیابیم.
وی افزود: تهیه کننده 90 همواره جزو برترین ها بوده و هیچ وقت شهرت به آن منجر نشده که اسیر هوای نفسش شود. او شنبه ها و یکشنبه ها تا صبح در شبکه 3 کار می کند و دوشنبه ها هم که کاملا درگیر برنامه است ما کمتر تهیه کننده این چنینی در صدا و سیما داریم. مردم هم وقتی می بینند یک کار حاصل تلاش و زحمت فراوان است به آن اهمیت می دهند.
فردوسی‌پور یک پاپ استار است
گیویان در ادامه گفت: فردوسی پور قهرمانی است که مردم او را ساخته اند و دنبالش می کنند. گاهی ممکن است او با تصویری که از او ساخته شده زاویه پیدا کند با این حال فردوسی پور به عنوان پاپ استار مطرح است.
گیویان افزود: پاپ استار یعنی کسی که در حوزه فرهنگ عامه پسند محبوب است و صرفا به معنای کسانی نیست که موسیقی پاپ می خوانند.
وی از برگزاری برنامه تقدیر از برنامه 90 اظهار رضایت کرد و گفت: ما معمولا رسم نداریم در حیات افراد تقدیرشان کنیم.
غلامحسین شعبانی مدیرمسئول دنیای ورزش در ادامه گفت: برنامه 90 یک اثر واکنشی است با این حال وقتی لیگ تعطیل می شود برنامه هم روی آنتن نمی رود اما اگر بخواهیم ماندگار باشیم باید به ماندگارها تکیه کنیم و عرصه اندیشه اندیشمندان ماندگار است.
وی افزود: در برنامه 90 گاهی گفتمان حاکم نیست. برای مثال در زمینه منشور اخلاقی سه حقوقدان به برنامه دعوت شده اند در حالی که قانون و اخلاق دو پدیده جدا هستند و نباید درباره یکی از متخصص در عرصه دیگر کمک گرفت. یکی دیگر از آفت های گفتگوهای 90 متوسل شدن به پوپولیسم است. برای مثال نباید درباره رئیس فدراسیون از مردم نظرسنجی کرد. مثل این می ماند که از مردم سئوال کنیم رئیس سازمان صدا و سیما چه کسی باشد!
آقازمانی نیز در ادامه گفت: من از دو ساعت قبل از برنامه تا بعد از برنامه به حدود 40 تا 50 تلفن جواب می دهم و تنها یکی دو مورد از آنها را به فردوسی پور منتقل می کنم. شب هایی که برنامه خاصی داشته باشیم در دفتر می مانم چرا که در غیر این صورت خانواده ناچارند مرا در یک اتاق تنها بگذارند تا به کارهای برنامه برسم.
وی افزود: فشارها، تهدیدها و تطمیع های بسیاری وجود دارد بخشی از فشارها را خودم تحمل می کنم و این موضوع را به دست اندرکاران برنامه منتقل نمی کنم. با این حال برنامه 90 همواره مورد حمایت مدیران سازمان بوده است و فردوسی پور در کنار صراحت و شجاعتی که دارد، حمایت هم می‌شود.
مدیر گروه ورزش شبکه 3 در ادامه به ذکر یک خاطره پرداخت و گفت: ما کسی را به برنامه دعوت کردیم که نمی دانستیم حکم جلب او صادر شده و او نیز دقایقی پیش از شروع برنامه گفت من قرار است بازداشت شوم شاکی نیز با حکم جلب دم در اصلی صدا و سیما منتظر بود!
با اتمام آن بخش از برنامه مهمان گفت من سالم آمده‌ام و باید سالم به خانه برگردم. من هم جواب دادم من مسئول تامین امنیت شما نیستم. سرانجام فرد شاکی داخل جام جم آمد و مدام از من می خواست مهمان را به او تحویل دهم و من نمی دانستم چکار باید بکنم. با هزار مشکل او را سوار خودرو کردیم و به خانه‌شان فرستادیم و من او را تا درب شمالی سازمان صدا و سیما همراهی کردم غافل از آنکه شاکی آنجا منتظر است من آنجا از او خواستم مهمان ما را سوار ماشینش کند و به خانه ببرد و فردا ماجرای حقوقی اش را پیگیری کند. او هم این کار را کرد با این حال صبح مهمان ما دیگر در خانه اش نبود!!
وی افزود: حوادث زیادی طی برنامه برای ما پیش آمده که برخی جذاب و برخی ناراحت کننده و تاسف بار است.
حاشیه‌ها:
* این نشست به همت اداره کل آموزش و پژوهش سیما و با مشارکت فرهنگسرای رسانه شکل گرفت اما بر خلاف دیگر فعالیت‌های این فرهنگسرا که در برگزاری نشست‌های گوناگون فعالیت قابل توجهی دارد، در محل فرهنگسرا برگزار نشد.
* محمود کریمی که اجرای این برنامه را بر عهده داشت اعلام کرد سایت برنامه 90 چهارمین سایت پربازدید صدا و سیما و یکی از پربازدیدترین سایت‌های کل ایران است. او در یکی از بخش‌های نشست سوال کرد آیا تعداد پیامک‌هایی که به برنامه می‌رسند را باید در 200 ضرب کرد تا تعداد بینندگان مشخص شود؟ فردوسی‌پور پاسخ داد: اگر در 200 ضرب کنیم که از جمعیت کل ایران هم بیشتر می‌شود! فکر می‌کنم باید در 9 ضرب کرد که در این صورت میزان بینندگان تقریبا 22 میلیون نفر می‌شود.
* يکی از روزنامه نگاران حاضر در جمع از اینکه چرا اجازه نمی‌دهند حاضران به طرح شفاهی سوالاتشان بپردازند گلایه کرد و مجری برنامه پاسخ داد در صورت جایگزین کردن پرسش شفاهی به جای کتبی وقت بسیاری از برنامه می‌رود و از طرفی تعریف این نشست با نشست پرسش و پاسخ خبرنگاران با یک برنامه ساز متفاوت است.
* زمانی که بخش اول نشست با حضور حاج رضایی، آشنا و پاینده به پایان رسید، سخنرانان از جمله فردوسی‌پور در فاصله پخش یک کلیپ پایین آمدند اما از آنجایی که عکاسان بسیار حاضر در جلسه بر صندلی‌های ردیف اول نشسته بودند، فردوسی پور به اجبار لحظاتی روی پله سن ایستاد تا سرانجام یکی از عکاسان جای خود را به او داد.
* گیویان در بخشی از صحبت‌هایش مجری و تهیه‌کننده برنامه "نود" را حضرت فردوسی‌پور خطاب کرد!
* آقازمانی در تعریف یک خاطره کوتاه گفت: کسی که به تازگی به عنوان مدیرعامل در تیمی منصوب شده بود، اوایل مدام به من زنگ می‌زد و با لحن بد و ادبیات زشتی درباره برنامه گلایه می‌کرد اما به مرور این ادبیات او تغییر کرد و یاد گرفت که بهتر است طور دیگری با رسانه برخورد کند.
* کریمی از اواسط نشست که به درازا کشیده بود اعلام کرد سهم خود از سخن گفتن را حذف می‌کند و دیگر به اظهارنظر نمی‌پردازد اما بعد از آن در حالی که سوالات بسیاری از سوی حضار رسیده بود، بیشتر به اظهار نظر و طرح سوال پرداخت!
* در پایان برنامه از سوی شهرداری و فرهنگسرای رسانه از عادل فردوسی پور تقدیر به عمل آمد.
عکس‌ها از ابوالفضل سلمان‌زاده