یادداشت کاربر سایت سینمای ما درباره "جدایی نادر از سیمین" : با پیری بی‌عزت با جوانی ‌بی‌لذت

سینمای ما- نیاز اسماعیل پور: جدایی نادر از سیمین؛ قصه‌ی روزگار ما تقابل و تداخل آشنای ادعای آزادی رأی در عین انعطاف‌ناپذیری آمرانه‌ی منفعت‌گرایانه؛ با روشنفکری آسیب‌پذیر، تنها ومنفعل؛ با کار بی‌پشتوانه‌ی بی‌آینده‌ی بخور و نمیر؛ با اعتقادی وسواس‌گونه که به جای آرامش، ترس و نگرانی در دل ایجاد می‌کند؛ با پیری بی‌عزت و با جوانی ‌بی‌لذت، بی‌دورنما و بی‌‌امید....

در «جدایی نادر از سیمین» ظاهراً این سیمین است که تقاضای جدایی دارد - او در حال رفتن و تلاش برای نرفتن است، در اضطراب آینده و در معرض اتهام فرار و ترس از موقعیت است، و تصمیم خود را گرفته و بر آن پای می‌فشارد؛ اما گویی همه می‌دانند که او بدون دخترش نخواهد رفت، چون دلیل انتخاب او، آینده‌ای است که می‌خواهد برای دختر نوجوانش همان سرنوشت محتوم نسلش نباشد- اما نادر است که در حال جدایی از سیمین است، اوست که دارد دور و دورتر می‌شود و اوست که تصمیم نهایی با اوست.

سیمین نماد روشنفکری و حساسیت سیمگونه‌ی قشری است که نه جنگ می‌داند و نه اهل تسلیم و رضاست، و به همین دلیل در گرداب بی‌تصمیمی و اضطراب غوطه‌ور است و نادر، نماد بلندپروازی خودمحق‌بین و مطمئنی است که در تصمیمات خود خللی وارد نمی‌بیند، توان حمایت و پشتگرمی دارد، اما به صورت مشروط از توان خود استفاده می‌کند و بار سنگین تصمیم‌گیری را بر دوش همانهایی می‌گذارد که در سکوت از او انتظار حمایتی بی‌دریغ دارند. نادر، که تنها در نام فیلم به نام او اشاره شده، مسؤولیت‌پذیر و معتقد و درستکار است، اما حق به جانب و دارای اعتماد به نفسی که او را بر آن می‌دارد تصمیماتش را یکسویه بگیرد و در انتظار تابعیت باشد؛ کارمند بانک است و اهل حساب و کتاب وحاضر نیست پول زور بدهد، تمام انرژی و وقتش را شهیدوار در مواظبت از پدر و رسیدگی به دختر نوجوانش می‌گذراند و می‌خواهد دخترش باور داشته باشد که حرف نهایی را در زندگی پدر، دختر می‌زند، اما خود به حرفهایی که می‌زند پایبند نیست، قولش را با عذرخواهی می‌شکند، از دخترش نمی‌خواهد که دروغ بگوید، اما او را به همان سمت سوق می‌دهد و بار سنگین تصمیم‌های دشوار سرنوشت‌ساز را بر دوش نوجوانی بحران‌زده می‌گذارد؛ دلش نمی‌خواهد دختر نوجوانش حرف معلمش را دربست و بدون به چالش کشیدن بپذیرد، اما خود از ایجاد تعادل بین احساس مسؤولیت و دلبستگی نسبت به گذشته - پدری فاقد حافظه‌ی تاریخی- و آینده – دختر نوجوانی در تب و تاب بحران هویت و چشمان قضاوتگر او – ناتوان است و در نهایت گذشته را برمی‌گزیند. نادر در لحظه‌ای دشوار که گذشته‌ی در حال زوال خویش را در آستانه‌ی مرگ می‌بیند، به گفته‌ی خود فراموش می‌کند که نوزادی در راه است و این تعریف و تمامیت اوست. روی دیگر همین سکه، حجت است، او نیز آینده‌ی خود را از دست داده و بهای آن را می‌طلبد تا بدهی‌اش به گذشته را پاک کند؛ و راضیه، زنی قضا و قدری و متکلف است که حتی در لحظه‌های حساس نیز خود را مجاز به تشخیص شرایط اضطراری نمی‌بیند و با تلفن در جستجوی حکمی شرعی است که سنگینی انتخاب را از دوش او بردارد، و او نیز آینده‌ای را در بهای تلاش برای نجات گذشته‌ی ارباب خویش از کف داده است. و چیزی که دارای کمترین اهمیت در تصمیم‌گیری‌ها و سوگیری‌هاست – کما اینکه در سکانس اول فیلم، در همان جایی که فیلم موقعیت تاریخی خود را مشخص و معرفی می کند، قاضی نیز مشکل نادر و سیمین را «کوچک» تشخیص می‌دهد – نسل نویی است در قالب نوزادی که هنوز به بار ننشسته محکوم به فناست، دخترکی خردسال از طبقه‌ی پایین که در حال آموختن زندگی به سبک والدین خویش، فراگیرنده‌ی دروغ و انعطاف و رضایت از وضع موجود در راستای کسب روزی است، و دختر نوجوانی از طبقه‌ی متوسط، متحمل تغییرات اجتماعی تاریخی دوران خویش که بر خانواده‌ی او نیز به عنوان مینیاتور جامعه‌اش سایه افکنده است.

* * *
جمله‌ی نافرجامی که اصغر فرهادی به تبع آن در جشن سینما حرفهایی زد که کم مانده بود تاریخ سینمای ما را از دیدن «جدایی نادر از سیمین» محروم کند، این بود که فیلم خوب فیلمی است که شوق فیلمسازی را در دل بیدار کند و آخرین کار فرهادی برای من به عنوان یک مخاطب حرفه‌ای سینما چنین بود. هرچند متن کار «جدایی نادر از سیمین» بعضی اوقات دارای سئوالات بی‌جواب منطقی‌ست که در ابتدا و انتهای کار ذهن را آزار می‌دهد، مثل این که با وجود تأکید بر شاغل بودن سیمین، پیش از این که او خانه‌ی نادر را ترک کند، چه کسی از پدر او نگهداری می‌کرده، و یا این که راضیه که تا این اندازه متعهد به اعتقادات خویش است، چگونه فقط در لحظه‌ی آخر به یاد تصادف خویش می‌افتد و از ابتدای ماجرای شکایت اشاره‌ای به این موضوع نمی‌کند، با این وجود این کاستی‌های منطقی در جریان و مسیر داستان غالب نیست و تنها پس از روشن شدن چراغهای سینماست که در ذهن غلبه می‌یابد. با این همه به راستی باید خوشحال بود که فیلمی چنین ساخته شده که فرزند زمان خویشتن است.

نظرات