سينماي ما- مستند «مهرجویی کارنامه چهل ساله» در روز سوم از مجموعه برنامه «نمایش های آسمان آبی» مختص نمايش و نقد و بررسي مستندهاي بلند جشنواره فيلم فجر سال گذشته در سالن «سینما حقیقت» مرکز گشترش سینمای مستند و تجربی مورد نقد و بررسی قرار گرفت. در این برنامه که دوشنبه بعد ازظهر برگزار شد؛ مانی حقیقی (کارگردان)، نیما حسنی نسب (مشاور تحقيق پروژه و منتقد مهمان) و محمد تقی فهیم (مجري و كارشناس) و جمعی از علاقه مندان حضور داشتند.
محمد تقی فهیم در ابتدا درمورد کارگردانی فیلم اظهار داشت: همانطور که دیدیم این فیلم از لحاظ کارگردانی جایگاه ویژه ای دارد. در نمایش‌های قبلی هم به این فیلم توجه شده بود و در جشنواره فیلم فجر جایزۀ بهترین کارگردانی مستند را گرفت. البته با توجه به اسامی که پشت فیلم جمع شده، مثل تهیه کنندۀ آن که از فیلمنامه نویسان مطرح است و ماني حقیقی که با درک بالا وارد این حوزه شده اند و نیما حسنی نسب که در مقام پژوهشگر همراه فیلم بوده و تدوینگري که از جوانان خلاق حوزه فیلمهای خاص است؛ توقع ما از فیلم بالا می رود. وقتی مستندسازی از نامی مانند مهرجویی مطرح می شود انتظارات ما بالاتر هم می رود چون کار در مورد کارگردانی است که خودش تصویر را می شناسد و فیلمهای مطرحی ساخته است.
مانی حقیقی درابتداي جلسه گفت: من خودم را فیلمساز مستند نمی دانم و حضورم در این عرصه اتفاقی است. اصولا قواعدی هم برای این کار قائل نیستم. اگر مستند پرتره قواعدی هم داشته باشد، من در مورد آنها چیزی نمی دانم.
کارگردان «مهرجويي: كارنامه چهل ساله» در مورد انگیزه اش برای ساخت این فیلم اظهار داشت: آقای رضا میرکیریمی به دنبال ساخت یک مجموعه فیلم دربارۀ کارگردانان بزرگ ایران بودند. کاگردانهایی که برای ساخت مستند آقای مهرجویی انتخاب شده بودند نتوانستند با ایشان به تعامل برسند و به تعبير ساده‌تر اقاي مهرجويي اخراج‌شان كرد (!) این یکی از افتخارات زندگیم است که داریوش مهرجویی من را براي ساخت اين كار انتخاب کرد. ابتدا اين پيشنهاد را نپذیرفتم، چون خودم را کارگردان مستند نمی دانستم و همۀ کارهای مهرجویی را هم ندیده بودم. او را می شناختم ولی نه آنقدر که بخواهم پرتره کاملش را بسازم. بالاخر با اصرار آقای میرکریمی قبول کردم.
حقيقي در ادامه توضيح داد كه پس از مميزي وحشتناك مستند «هامون‌بازها» در پخش تلويزيوني، مستند مهرجويي را از پروژه ميركريمي خارج كرد و كار را به شكل مستقل ادامه داد.
نیما حسنی نسب که به عنوان پزوهشگر در این اثر حضور داشته، دربارۀ همکاریش با این گروه گفت: در پروژه آقای میرکریمی، حضور یک منتقد و محقق در كنار كارگردان مستندهايي درباره فيلمسازان و فيلم‌ها تعریف شده بود. مانی حقيقي هم که از جنون بیمارگونه من نسبت به فيلم‌هاي مهرجویی اطلاع داشت، از من دعوت كرد که در این کار كنارشان باشم. این اتفاق برای من خیلی عجیب و غریب و خوشايند بود و همانی بود که می خواستم و هميشه دنبالش بودم.
ماني حقيقي در ادامه نشست درباره روند ساخت فيلم گفت: به نظرم برای شناخت یک نفر باید به او و آدمهای اطرافش نزدیک شد. باید با حربه‌هایی پرده ها را کنار زد و لحظه ها را شکار کرد. همه سوژه ها را در یک فضای ثابت آوردم و با اندازه قاب‌های ثابت و پس زمینه سیاه سعی کردم بیننده را روی آن چهره و حرکات صورت و چشمهایش متمرکز کنم. گفت و گو یکی از راههایی است که به وسیله آن می توان آدمها را شناخت. وقتی مونولوگ تبدیل به دیالوگ بین دونفر می شود تو آن دو نفر را بهتر می شناسی. در مونتاژ تلاش کردیم این گفت و گوی تصنعی را شکل دهیم. مثلا گفت وگویی که بین مسعود فراستی و مهرجویی شاهد آن بودیم؛ هرگز در بیرون رخ نمی‌دهد. براي اين كار هميشه من و نيما و حواس‌مان بود كه چه موضوعاتي مطرح شده و خطي كه بايد در گفت‌وگو با هر چهره و درباره هر فيلم پي بگيريم، برايمان روشن بود.
در ادامه جلسه حقیقی در پاسخ به انتقاد فهیم در مورد عدم پرداختن به ناگفته های زندگی مهرجویی گفت: مهرجویی فیلمهای زیادی ساخته و ما باید دایره المعارف مهرجویی و فیلمهایش را می ساختیم. این فیلم در مورد کارنامه کاری مهرجویی است و به زندگی خصوصی او نمی پردازد. البته در فیلمی که من ساختم از دوران کودکی مهرجویی و اولین فیلمهایش در قبل از انقلاب صحبت می شود. آن فیلم خیلی کامل است ولی برای جشنواره این نسخه را آماده کردیم. اگر می خواستیم در این نسخه به فیلمهای قبل انقلاب بپردازیم قابل پخش نبود و به خاطر احتمال مميزي ناچار شديم از پس از انقلاب شروع كنيم.
حقیقی افزود: برای من بخش سرگرمی و جذابيت فيلم براي مخاطب خیلی مهم است. مخاطب باید خندان یا با اشک از سالن سینما بیرون بیاید. در این فیلم حتی قسمتهای مربوط به فیلمهای بعد از انقلاب ایشان که جالب درنیامد حذف شدند. اگر این فیلم آکادمیک و آموزشی بود و مجبور بودیم همه وقایع را صرفا به دلیل اهمیت تاریخی حفظ کنیم. البته همه صحبتهای ما با مهرجویی در آن مدت توسط نیما حسنی نسب پياده و ويرايش شده و به شکل کتاب درآمده است که البته با مشکلات زیادی رو به رو است، ولی امیدوارم چاپ شود. اين كتاب به خيلي از سوالات و كنجكاوي‌هاي شما جواب مي‌دهد.
حسني نسب در ادامه در مورد نقشش در اين مستند توضيح داد: مانی حقیقی همان طور كه گفت، همه فیلم های مهرجویی را ندیده بود، پس با هم شروع كرديم به بازبینی همه آثار داریوش مهرجویی و بازبيني هر فیلم باز هم برای ما نکته‌ای جدید داشتبعد چكيده فضاي نوشته ها و مصاحبه‌ةاي هر فيلم و نكته‌ةاي شاخص و حاشيه‌اي از آثار و خود مهرجويي را براي بهتر شدن كار در اختيار كارگردان گذاشتم.
حسنی نسب ادامه داد: تحقیق و پژوهش در چنین آثاری موجب آشنایی هرچه بیشتر با سوژه فیلم می‌شود و علاوه بر این تحقیقات، به دنبال ایجاد جذابیت در گفت‌وگوها بودیم كه با انتخاب حساب شده و با برنامه مهمانان و مصاحبه شونده ها ميسر مي‌شد..
هم كارگردان و هم مشاور تحقيقي مستند تاکید کردند كه آنچه در این فیلم دیده می‌شود، تقريباً همه آن‌چیزی است که می‌توانستیم درباره مهرجویی داشته باشیم. داریوش مهرجویی فردی باهوش و در عین حال پیچیده است و هرگز تحت تاثیر چیزی قرار نمی‌گیرد و اگر نخواهد در مورد چيزي حرف بزند، محال است بشود ازش حرفي درآورد. او خصوصاً در مورد زندگي خصوصي پيچيده‌اش حسابي تودار و كم حرف است.
حقيقي در پاسخ به انتقاد یکی از تماشاچیان درمورد نمایان بودن موضع گیریهای او به عنوان کارگردان مستند در فیلم اظهار داشت: من مواضع خود را دارم و به نظرم درست نیست ادای قاضی منصف را دربیاوریم. اشخاص حاضر در فیلم به نوعي بازیگران من بودند وهمه هدفمند انتخاب شده بودند. مثلا خیلی ها اصرار می کردند جمله آخر خسرو دهقان در مورد احمد طالي‌نژاد را دربیاورم اما من در این مورد پافشاری کردم و اصلاً حضور كسي مثل دهقان به اين دليل بود كه آن تيپ حرف‌ها را از او بشنويم.
وی همچنین در مورد حرف‌هاي مسعود فراستي در اين مستند و همچنين فرصت بیشتری که در فیلم برای واکنش به نقدهای فراستی به مهرجویی داده شده گفت: اتفاقا من با مسعود فراستی در این مورد که داریوش مهرجویی نظام فکری منسجم ندارد موافقم، ولی بر خلاف او این امر را حسن مهرجویی می دانم. این موضوع باعث شده که فيلمسازي پویا باشد و درگير ايدئولوژي خاصي نماند.
يكي از حضار در ادامه سوالش را این چنین مطرح کرد: چرا فيلم‌هاي بعد از انقلاب را با اجاره نشين‌ها شروع كرديد و مجري برنامه هم ادامه داد كه آیا گمان نمی کنید که حذف بعضی فیلمهای مهرجویی مثل «مدرسه‌ای که می رفتیم» و یا «شیرک» در این مستند به نفع چهرۀ مهرجویی تمام شده است؟ حقيقي گفت: اندیشه‌های یک فیلمساز در آثار وی متبلور می‌شود، از اینرو بررسی فیلمهای داریوش مهرجویی در فیلم مهرجویی؛ کارنامه چهل ساله به نوعی پرداختن به اندیشه‌های این فیلمساز است. مهرجویی؛ کارنامه چهل ساله نقدی تصویری بر فیلم های مهرجویی است و در این اثر، به دنبال واشکافی حقایقی درباره‌ي کارنامه ۴۰ ساله مهرجویی بودیم.
حقیقی پاسخ داد: سازندۀ فیلم مثل امپراطور است و نظراتش را با فیلم بیان می کند. من تیزر مهرجویی نساختم. در این فیلم انتقادهایی در مورد مهرجویی بیان می شود. حذف فیلم ضعیف و شعاری مثل «مدرسه ای که می رفتیم» به دلیل آن است که حرفهای ما راجع به این فیلم گل نکرد. حرف زدن راجع به تمام اینها کار چندین مجموعه کتاب است. این پروژه سینمایی نیست چون کسل کننده می شد و تنها از لحاظ تاریخی مهم است.
در انتهای این مراسم و با اهدای لوح تقدیر، هدیه و یک شاخه گل سرخ، از دست اندرکاران مستند «مهرجویی کارنامه چهل ساله» توسط شفیع آقامحمدیان تقدیر شد.
