سينماي ما- حــــامد مظفــــری: حدودا دو سال است که بهرام بیضایی ایران را به مقصد ایالات متحده و برای تدریس در دانشگاه استنفورد ترک کرده است؛ بیضایی در تمام ماههای پیش از رفتن تلاش کرد هر طور شده یکی از فیلمنامه‌های «اشغال» یا «مقصد» را جلوی دوربین برده و یا لااقل بتواند مجوز اجرای یکی از نمایشنامه‌های «سهراب کشی» یا «مجلس ضربت زدن» را دریافت کند اما متاسفانه نه تنها مجوز هیچ یک از این آثار به او اعطا نشد بلکه از آنجایی که سالها بود وی در حلقه تدریس دانشگاههای سینمایی ما هم جایی نداشت، این شد که به رغم میل باطنی پیشنهاد یکی از دانشگاههای آن سوی آب را به زندگی در ایران ترجیح داد و راهی ینگه دنیا شد.
بیضایی قصد داشت ابتدا یک سال در استنفورد تدریس کند و بعد از آن برای ساخت «اشغال»ی که حتی جواد شمقدی هم ساخت آن را بی اشکال دانسته بود به ایران بازگردد اما از آنجا که فاصله حرف تا عمل بسیار است(!) در دریافت مجوز «اشغال» هم به مشکل خورد و چاره ای ندید جز اینکه برای سال دوم هم قرارداد خود با استنفورد را تمدید کند. چندی قبل قرارداد سال دوم تدریس در استنفورد هم به پایان رسید و بسیاری از مخاطبان بیضایی امیدوار بودند که وی این بار دیگر قرارداد را تمدید نکرده و به ایران بازگردد اما آن طور که شهلا لاهیجی مدیر انتشارات روشنگران و ناشر رسمی آثار بیضایی به شبکه ایران خبر داده بیضایی هیچ پالس مثبتی را از داخل دریافت نکرد و نهایتا مجبور شد یک بار دیگر قرارداد خود برای تدریس در استنفورد را تمدید کند. لاهیجی که چندی قبل به ایالات متحده رفته بود از دیدار با بیضایی و اجرای نمایش «جانا و بلادور» این استاد در استنفورد سخن می گوید.
به عنوان اولین پرسش می خواهم بدانم سفرتان در ایالات متحده صرفا برای دید و بازدید با اقوام بود یا این سفر بار فرهنگی هم داشت؟
منظورتان از بار فرهنگی را نمی فهمم.
منظورم این است که آیا انتشارات روشنگران در ایالات متحده هم شعبه ای دارد که از آن طریق بتوانید آثارتان را به مخاطبان عرضه کنید؟
نه، ما شعبه ای در آنجا نداریم یعنی هیچ نوع فعالیت فرهنگی در آنجا نداریم.
چرا؟ دلیل این امر نداشتن مجوز فعالیت است؟
در آنجا گرفتن مجوز به سختیهای داخل نیست. مساله اصلی بر سر آن است که کتابهای ما تماما به زبان فارسی هستند یعنی برای مخاطبان فارسی زبان و عمدتا ایرانیها منتشر می شوند. در شرایطی که ایرانی هایی که در کشور خودشان زندگی می کنند هم خیلی کم کتاب می خوانند، کتاب فارسی چاپ کردن در خارج از ایران عقلانی نیست. ضمن اینکه آنها که کتابی می نویسند جهت سهولت دسترسی مخاطبان کتابها را از طریق اینترنت و شبکه های اجتماعی موجود در آن به مخاطبان عرضه می کنند. آنها که کتاب خود را در آنجا چاپ می کنند هم تیراژی بیشتر از 150 تا 200 نسخه را تجربه نمی کنند. پس اگر بنا شود که ما هم کتابهای خود را در آنجا عرضه کنیم ابتدا باید آنها را به انگلیسی برگردانیم و تازه در آن شرایط هم باید با کمک ناشران آمریکایی آن را منتشر کنیم.
پس اگر مخاطبی در آن سوی ایران نیاز به کتابهای انتشارات شما باشد چگونه می تواند کتاب خود را تهیه کند؟
تمام مخاطبان ما می توانند از طریق وبسایت ما کتب موردنظر خود را خریداری کنند و ما هم کتابها را در اولین فرصت برایشان پست می کنیم؛ هم کتابهای مربوط به مسائل زنان را و هم کتابهای بیضایی را.
از بهرام بیضایی چه خبر؟ گویا ایشان قرارداد خود را برای سال سوم هم با دانشگاه استنفورد تمدید کرده اند؟
البته درست نیست که من از طرف ایشان صحبت کنم اما از جایی که خودشان در حال حاضر در کشور نیستند لازم می دانم که بگویم بله، ایشان قرارداد خود را برای یک سال آینده تمدید کرده اند و کلاسهایشان هم از هفته آتی آغاز خواهد شد.
آیا کلاسهای بیضایی در همان زمینه های اسطوره شناسی است؟
ایشان کلاسهایی در زمینه تئاتر، سینما و اسطوره دارند و استقبال از کلاسها هم بالا بوده است. از آن مهمتر یک سری ورک شاپ هم در این دانشگاه دارند که در هر یک از این ورک شاپها به بررسی یک اثر و صحبت درباره آن می پردازند.
تدریس ایشان در این کلاسها به زبان انگلیسی صورت می گیرد؟
بله، به هر حال ما با استاد بیضایی طرفیم که بر زبان انگلیسی تسلط کافی دارند. این خبر را هم به شما بدهم که در اکتبر امسال فیلم «رگبار» ایشان به عنوان بهترین اثر دوره خود از طرف یکی از کارگردانان نامی هالیوود که به گمانم اسکورسیزی است برای نمایش در جشنواره نیویورک برگزیده شده است.
آیا خودِ بیضایی هم در این جشنواره حضور خواهند داشت؟
بله، ایشان در این جشنواره دعوت دارند و اگر مشکلی پیش نیاید حتما در جشنواره حاضر بوده و درباره فیلمشان صحبت خواهند کرد.
با این حال به نظر می رسد آن قدر سر استاد شلوغ شده که دیگر امیدی به بازگشتش به ایران وجود ندارد؟
بیضایی همیشه ایرانی بوده و هست. به هر حال ایشان دلبستگیهای فرهنگی عمیقی با ایران دارند و پیوندهایی زنجیروار مابین وی و ایران برقرار است اما به هر حال شرایط حال حاضر کاری در ایران و مسائل خانوادگی ایشان به خصوص فرزند پسری که آنجاست و بیضایی نمی تواند وی را رها کند، باعث شده وی فعلا ماندن در آمریکا را به حضور در ایران ترجیح دهد.
اشاره کردید به شرایط کاری بیضایی در ایران. تا آنجا که ما می دانیم جواد شمقدری حدودا یک سال و اندی قبل موافقت خود را برای ساخت «اشغال» اعلام کرده بود.
ببینید، از حرف تا عمل فاصله بسیار است. تنها کافی است مروری داشته باشیم بر حواشی فراوانی که در مسیر اجرای «سهراب کشی» رخ داد تا همه چیز دستگیرمان شود. این را یادتان باشد یک هنرمند چقدر می تواند دلخوش باشد به مکتوب کردن آثارش. هنرمندی مثل بیضایی باید فیلم بسازد و نمایش روی صحنه ببرد تا بتواند اوج هنری خود را درک کند. مطمئنا بیضایی دلش می خواهد برگردد اما تا وقتی که مجالی برای کار در سینما یا تئاتر نداشته باشد بازگشتش چه سودی دارد.
آخرین خبر انتشار یافته درباره بیضایی آن بود که وی نمایشی در مایه های «سایه بازی» با عنوان «جانا و بلادور» را در استنفورد روی صحنه برده است. آیا زمان حضورتان در ایالات متحده این نمایش را دیدید؟
من خردادماه به ایالات متحده رفتم، وقتی رفتم ایشان در حال تمرین برای اجرای این نمایشنامه بودند. «جانا و بلادور» تیرماه اجرا شد آن هم در حالی که استقبال از آن فوق العاده بود و تمام بلیتها از چند روز قبل به فروش رفته بود.
پس اینکه می گویند این اجرا صرفا دانشجویی بوده صحت ندارد!
نه، این مساله اصلا درست نیست. اجرای «جانا و بلادور» کاملا حرفه ای اجرا شد آن هم در سبک «سایه بازی» و جالبتر اینکه اغلب مخاطبان آن آمریکایی بودند.
زبان نمایش، فارسی بود؟
بله، زبان نمایش فارسی بود اما پانوشت انگلیسی داشت ضمن اینکه در بروشورهایی که به زبان انگلیسی نوشته شده و پیش از اجرا در میان حضار توزیع شده بود متن کامل نمایش آمده بود تا مخاطبان غیرفارسی زبان بدون کمترین مشکلی اجرا را دیده و درک کنند.
بازیگران «جانا و بلا دور» ایرانی بودند؟
البته نمایش به صورت «سایه بازی» بود یعنی فقط سایه بازیگران دیده می شد اما اگر اشتباه نکرده باشم نمایش دو بازیگر داشت یکی مژده شمسایی و نفر دوم را خاطرم نیست. خوانش متن هم برعهده همین دو نفر بود.
آیا بازیگر دوم هم ایرانی بود؟
واقعا یادم نیست که بازیگر دوم ایرانی بود یا نه.
از تازه ترین آثار نوشتاری استاد بیضایی چه خبر؟
ایشان مشغول آماده کردن چند کار هستند اما از آنجایی که فعلا درگیر تدوین نسخه ویدیویی «جانا و بلادور» هستند مدتی طول می کشد تا این آثار به بازار عرضه شوند.
پس بناست نسخه ویدیویی «جانا و بلادور» هم به بازار عرضه شود؟
بله، خوشبختانه یک ویژگی مهم این نمایش دوربینهایی بود که به فیلمبرداری کامل نمایش می پرداختند تا نسخه ای ویدیویی از نمایش هم برای نسلهای آینده در دسترس باشد.
پس می توانیم امیدوار باشیم که اگر بیضایی را در داخل نمی بینیم لااقل دی.وی.دی تازه ترین نمایش شان را در آینده نزدیک ببینیم؟
بله؛ به زودی این دی.وی.دی منتشر خواهد شد.
