درباره فیلم «به رنگ ارغوان» حاتمی کیا؛ : خداوندي که مي شنود

سینمای ما - مژگان ايلانلو:پيچ تند بالاي جاده را که پيچيديم، ديگر از همان آسفالت کهنه و چسبيده به خاک سينه کش کوهستان هم خبري نبود، بقاياي آسفالت ديگر محو شد درست مثل نقاشي که ترجيح بدهد با ته مانده رنگ قلم مو، مسيري کم جان بر سينه کش کوهستان بکشد، آسفالت تمام مي شود.

ديگر رسماً وارد جاده خاکي کوهستاني شديم. خورشيد باشکوه کوهستان در آسمان سرخ فام اسفندماه، گويي به عمد حرکت اش را کند تر کرده بود تا ماشين ما سرعت بگيرد و در تاريکي کوهستان سرگردان نمانيم.

از مرد چوپاني که در کنار جاده چوب دستي اش را بي جهت تکان مي دهد و براي گوسفندهاي آرامش آواز مي خواند، سراغ سنگده را مي گيريم، با سلام و عليک گرمي، به پشت قله کوه اشاره مي کند. پيدا کردن گروه فيلمبرداري در سنگده باشکوه کار بسيار آساني است، فقط کافي است از همان بالاي جاده چشم بچرخاني و يک گروه آدم را ببيني که در هم مي لولند و چند ماشين نيروي انتظامي و مردي با چشم هاي نگران و تيزبين که با کلاه و اورکت زمستاني اش خود را پوشانده، و تو گويي بيشتر از آنکه گرم بودن آنها برايش مهم باشد، از آنها براي تنيدن پيله يي به دور خود استفاده کرده است. اين عادت ابراهيم حاتمي کيا است که سر صحنه ارتباطش را با همه عالم و آدم قطع مي کند و دلش مي خواهد تک و تنها با آدم هاي قصه اش زندگي کند.

آن شب وقتي از احوالاتش پرسيدم، با لحني که تاکنون از او نشنيده بودم، گفت نگران است و نمي داند چرا.

گفت هميشه وقتي به سکانس هاي پاياني فيلم هايش مي رسد ترسي عميق در جانش ريشه مي دواند. دچار ترديد مي شود که آيا فيلم به آنچه تصورش را مي کرده نزديک است يا نه؟ پايان داستان مناسب است يا نه و خيلي چيزهاي ديگر.

خواستم اداي آدم هاي پيشگو را درآورم؛ آدم هايي که دل شان مي خواهد به همه ثابت کنند از پله بالاتري به اين عالم نگاه مي کنند و پيامبرانه براي هدايت و آرامش دهي به ديگران نازل شده اند. گفتم؛ اين عادت هميشگي شماست، وسواس بي اندازه داريد، فيلم خيلي هم خوب مي شود مثل همه فيلم هاي ديگرتان، يادتان مي آيد سر فيلم...

اما حاتمي کيا به يکباره با آن چشم هاي سرخ حرفم را قطع کرد و تشر زد که نه اين بار فرق مي کند و دلم خيلي شور مي زند. مي ترسم اتفاقي بيفتد. اين جمله را با چنان قاطعيتي گفت که به يکباره از پلکاني که از آن بالا رفته بودم و عالمانه به اين جهان نظر مي کردم به زمين افتادم، دلم لرزيد و هر چه کردم ديگر نتوانستم اداي آدم هاي خوشبين را دربياورم. به سختي خودم را جمع و جور کردم. فرداي آن روز صحنه دستگيري ارغوان فيلمبرداري شد. آقاي درويش به ديدار گروه آمده بود و همه چيز به خوبي پيش رفت. پيش از موسيقي و در مراحل صدا گذاري يک بار براي ديدن فيلم به دفتر آقاي روشن رفتيم، فيلم خوب بود اما فيلمنامه اش خوب تر. اين را که به آقاي حاتمي کيا گفتم، دلخور شد، آنقدر دلخور که مجبور بودم تا چند روز مدام پيامک بزنم که منظورم اين نبود و آن بود و کلي منت کشي.

جشنواره بيست و سوم که شروع شد قرار شد مصاحبه اختصاصي با حاتمي کيا درباره فيلم «به رنگ ارغوان» را من انجام دهم براي روزنامه نازنين «شرق».

در آن گفت وگوي طولاني آقاي حاتمي کيا گفت فيلم «به رنگ ارغوان» براي او مثل يک سلوک سخت بوده است، گفت که به عمد دلش مي خواسته خودش را از شهر دور کند و در يک منطقه برفي و زمستاني به دور از همه اخبار ناخوشايند شهر به سوژه يي بينديشد که سال ها دوست داشته درباره آن فيلم بسازد. گفت که فيلم هاي ديگرش همه در جغرافياي تخت و يکساني بوده اما اين فيلم به دل کوهستان رفته تا حالش بهتر باشد. گفت مي خواهد به نسل جوان بيشتر بينديشد؛ به همان ها که ناگهان روزي از خواب بيدار مي شويم و مي بينيم که پايشان را در کفش ما کرده اند و از خانه بيرون رفته اند.

اواسط مصاحبه بوديم که کسي زنگ زد، حاتمي کيا پريشان شد، از اتاق بيرون رفت. پچ پچ ها و شايعات به راه افتاد، هميشه از شايعات مي ترسيدم. مصاحبه را نيمه کاره رها کرد و رفت. شب بود، شب زمستاني و سرد بهمن ماه، ابراهيم حاتمي کيا از آن جلسه شوم بيرون آمد، دوستي که در آن شب سرد در ماشين منتظرش بود سوگند مي خورد که حاتمي کيا بعد از بيرون آمدن از جلسه پيرتر به نظر مي رسيد. مچاله شده بود، سرش را رها کرده بود روي شيشه پنجره ماشين، چشمانش کاسه خون شده بود و فرياد زده بود؛ فريادي که در صداي ويراژ ماشين هاي بي خبر و پرشتاب نيمه شب بهمن ماه اتوبان همت گم شده بود...

فرداي روزي که آن نامه معروف نوشته شد، حس کسي را داشتم که قهرمان قصه اش در وسط ميدان نبرد دستهايش را بالا برده و سپر و نيزه اش را به زمين انداخته باشد. با تمام خشمي که امکان داشت، به سراغ حاتمي کيا رفتم و گفتم با اين حرکت غير قابل توجيهش، اميد لشگري را نااميد کرده است و قهرمان شکست خورده بهتر از قهرمان تسليم شده است و...

او همه حرف ها و فرياد ها را گوش داد و سخناني گفت که احساس کردم هر لحظه از آن دو گوي سرخ، دو چشمه آب روان خواهد شد. يادم مي آيد حسن ختام آن جنگ و جدال لفظي، پناه بردن حاتمي کيا به اين آموزه ازلي بود که؛ خدا هست و او خود بهترين شاهد براي اين مظلوميت است.

باز هم ذهنم فلج شد و اگر چه قيافه آدم هاي ناباور را گرفتم، اما پاسخي نداشتم. چند صباحي که گذشت بارها اين جمله را به طنز گفتم و طعنه زده بودم به مخاطبم که، مثل اينکه اين پروردگار مهربان از ما خوش اش نمي آيد، هر چه بيشتر صدايش مي کنم، بيشتر از دسترس دور مي شود.

اما حاتمي کيا با چنان اطميناني از حضور خداوند شاهد و ناظر گفته بود که با اين طعنه ها از ميدان به در نمي شد.

ماهرانه استدلال مي کردم که چگونه وقتي دولت آقاي خاتمي تحمل چنين فيلمي را ندارد، شما به دولت هاي بعدي اميد خواهيد بست؟ اما او از ميدان به در نمي شد.

در همان اوضاع و احوال، وقتي براي ديدن فيلم «خيلي دور خيلي نزديک» به سينما استقلال رفتيم، جمعيت فراواني دور آقاي حاتمي کيا را گرفتند و با خشم به او اعتراض کردند که چرا تسليم شده است؛ آنها هم همان حس تسليم شدن قهرمان شان در ميدان جنگ را داشتند و دل هايشان به شدت شکسته بود. به طعنه به حاتمي کيا گفتم، اگر به جاي نوشتن نامه به مسوولان، يک نامه خطاب به مردم مي نوشتيد، شايد اين تسليم شدن تان کمي قابل توجيه بود و او پاسخ داد که نامه اصلي را به کس ديگري نوشته است و براي لحظه يي کوتاه، نگاهش را به آسمان دوخت. سياه بود و سرد و ستاره يي در دوردست سوسو مي زد. امروز در بهمن 88، «به رنگ ارغوان» را روي پرده ديده ام. از سينما که بيرون مي آيم ياد آن حرف تارکوفسکي مي افتم که مي گفت؛ اگر با ايمان به يک درخت خشک شده آب بدهيد، سبز مي شود. به آسمان نگاه مي کنم که همان رنگي است، همان اندازه سرد و سياه با ستاره هايي کم نور و دور، اما انگار حاتمي کيا راست مي گفت، نامه را که به اصل کاري بنويسي، جوابش را هم مي دهد. سوز سرما در جانم مي پيچد، تقريباً وسط خيابان ايستاده ام، و زل زده ام به آسمان، چند ماشين بوق مي زنند، اعتنايي نمي کنم، هوا بوي باران دارد، از ته دل دعا مي کنم درست مثل همان شب سرد بهمن ماه، دعايم مستجاب خواهد شد، ايمان دارم، خدا صدايم را مي شنود.

دانلود

نظرات