گفت‌و‌گو با محسن امير يوسفي به مناسبت نمايش فيلم«آتشكار»
خواب تلخ
سینمای ما - پويا نبي: « زماني كه عليرضا سجادپور معاون جديد نظارت و ارزشيابي وزارت ارشاد درست چند هفته مانده به برگزاري بيست و هشتمين جشنواره فيلم فجر در شبكه خبر حاضر شد و خبر از رفع توقيف حداقل چهار فيلمي كه در سال‌هاي اخير با مشكل اكران رو‌به‌رو بودند، داد گمانه‌زني‌ها براي شناسايي اين چهار فيلم در مطبوعات و خبرگزاري‌ها آغاز شد. فيلمي كه از همان ابتدا همه متفق‌القول بودند كه بي‌شك يكي از همين آزادشده‌هاست «آتشكار» محسن اميريوسفي بود. اما زماني كه ليست فيلم‌هاي بخش مسابقه جشنواره امسال منتشر شد خبري از فيل
آقاي اميريوسفي، به راستي مشكل فيلم آتشكار چيست؟
ببينيد من هر دو فيلمي كه ساختم پروانه ساخت داشتند يعني اينكه از مرحله ارائه فيلمنامه تا پايان مراحل فني تماما قانوني و طبق قوانين وزارت ارشاد پيش رفتم. هر دو فيلم من پروانه نمايش دارند. فيلم «خواب تلخ» پس از اينكه دو سال از صدور پروانه نمايشش گذشت اين مجوز باطل شد و همين فيلم آتشكار هم پروانه نمايش دارد و تاريخ صدورش هم اسفند 86 است. وقتي شما به عنوان يك مسئول نسبت به آثار هنري يك نگاه توأم با روشنفكري نداشته باشيد طبيعتا نگاهتان به سمت يك ديدگاه همراه با بد‌بيني مي‌رود و از فيلم تعابيري مي‌كنيد كه مطلقا با نوع نگاه سازنده آن اثر همسو نيست. مشكل فيلم من هم از همينجا ناشي مي‌شود تا امروز كه من با شما در حال مصاحبه كردن هستم هيچ دليلي مبني بر توقيف اين فيلم به بنده ارائه نشده. فيلم «آتشكار» همان طور كه گفتم در اسفند 86 پروانه نمايشش را گرفت و قرار بود ارديبهشت 87 در گروه سينمايي عصر جديد اكران شود ولي درست 10 روز مانده به آغاز نمايش بدون هيچ‌گونه دليلي جلوي نمايش فيلم گرفته مي‌شود. من اهل غر زدن يا مظلوم‌نمايي نيستم اما به نظرم هر دو فيلم من در مظلومانه‌ترين حالت ممكن توقيف شده‌اند. برخي از همكاران ما گله مي‌كنند كه چرا جلوي فيلم من را گرفتند اما وقتي تحقيق مي‌كنيم مي‌بينيم آن فيلم پروانه نمايش هم ندارد اما فيلم من تمام مراحل قانوني‌اش را طي كرده و بي‌هيچ دليلي در توقيف است و مشكل ديگر من عدم پاسخگويي درباره اين فيلم است يعني تكليفم روشن نيست كه فيلم آيا توقيف است يا رفع توقيف چون در آن حالت وضعيت خودم را مي‌دانم. من از آن دسته كارگردان‌هايي نيستم كه هر چهار سال يك بار فيلم بسازند بلكه علاقه دارم هر سال يك فيلم داشته باشم.
اين مشكلات را آقاي اربابي سر راه شما قرار دادند؟
خير، آقاي اربابي تمام وظايفش را كه در حيطه كاري‌اش بود انجام داد و به سرعت هم پروانه نمايش فيلم را صادر كردند.
شما با آقاي جلوه جلسه‌اي هم داشتيد؟
بله، جلسات مفصلي كه با حضور آقاي آفريده (رئيس مركز گسترش سينماي مستند و تجربي) داشتيم. صحبت‌هاي خيلي خوبي شد، فيلم مورد بازبيني قرار گرفت اما در نهايت باز جلوي فيلم گرفته شد.
نظر وزارت فرهنگ در آن زمان نسبت به فيلم شما چگونه بود؟
من هميشه سعي كردم در مورد افراد مختلف صداقت و راستي را رعايت كنم. بجز انگشت‌شماري از اهالي وزارت ارشاد باقي افراد از اينكه فيلم وضعيت بلاتكليفي دارد بسيار ناراحت بودند حتي به ياد دارم شب عيد بود و پروانه نمايش اين فيلم صادر شد.
راهرو‌هاي وزارت ارشاد براي من به يك محيط گرم و شيرين تبديل شده بود. همه با لبخند و خوشحالي در حال انجام مراحل اداري صدور پروانه نمايش بودند و مرتب به من تبريك مي‌گفتند اما دوباره در آخرين لحظه آن اتفاقي كه نبايد مي‌افتاد، افتاد. ببينيد مرحله صدور پروانه نمايش اين فيلم يك ماجراي تاحدودي طنز است كه من قول مي‌دهم اگر فيلم آن ساخته شود يكي از پرفروش‌ترين فيلم‌هاي تاريخ سينما مي‌شود! بعضي موقع‌ها در مورد فيلم من حرف‌هايي زده مي‌شود كه خودم ترس برم مي‌دارد كه عجب فيلمي ساختم! وقتي فيلم را با مسئول مربوطه مي‌بينيم خودش مي‌گويد اين فيلم كه مشكلي ندارد پس آن فيلم كه مي‌گويند تو ساختي چيست؟ يعني يك ديالوگ بعضا خنده‌دار به راه مي‌افتد. با تك تك اين دوستان كه صحبت مي‌كنم مي‌گويند فيلم مشكلي ندارد اما ظاهرا در جمع يك تصميم ديگري مي‌گيرند.
چه مدتي دنبال رفع موانع اين فيلم بوديد؟
من واقعا نمي‌دانم عمري را كه در اين پله‌هاي وزارت ارشاد بالا و پايين رفتم را چه كسي جبران خواهد كرد. البته من يك تشكري هم از مسئولان وزارت ارشاد دارم كه اين اواخر يك آسانسور براي آنجا تعبيه كرده بودند كه كارگردان‌ها خسته نشوند!
ظاهرا سر راه اكران «خواب تلخ» هم با مشكلاتي مواجه بوديد.
من پس از چهار سال متوجه شدم مشكل اكران «خواب تلخ» گفتن يك كلمه در فيلم است كه اگر آن را برمي‌داشتم فيلم به نمايش در مي‌آمد. وقتي از مسئولان ارشاد سوال كردم چرا همان چهار سال پيش به من نگفتيد كه اين كلمه را بردارم گفتند شأن شما خيلي بالاتر از اين حرف‌هاست! به هر حال چهار سال از ساخت «خواب تلخ» گذشت و من در اين مدت آنقدر درگير اكران «آتشكار» شدم كه آن فيلم را فراموش كردم. نكته ديگر اينكه «خواب تلخ» را ما دو دوره به دفتر جشنواره ارائه داديم، بار اول كه اصلا فيلم ديده نشد و رد صلاحيت شد اما بعد از اكران فيلم در جشنواره كن همان سال مسئولان با اصرار گفتند فيلم را دوباره به دفتر جشنواره بده و بالاخره در جشنواره بيست و سوم توانست شركت كند.
معمولا كارگردان‌هايي كه از اكران داخلي نااميد مي‌شوند در پي بازار‌هاي جهاني مي‌روند مانند جعفر پناهي. شما چرا «آتشكار» را دو سال نگه داشتيد و تازه تابستان امسال براي اولين بار در يك جشنواره جهاني شركت كرديد؟
اين مساله كاملا آگاهانه بود. خيلي مايل بودم فيلم تكليف اكران داخلش معلوم شود سپس به فكر جشنواره‌هاي خارجي باشم.
تمام كساني كه فيلم را ديده‌اند بر اين باور هستند اين فيلم به دليل فضاي طنزش مي‌تواند در داخل جواب دهد و مي‌تواند مخاطب را به سالن سينما بكشد. از ارديبهشت 87 تقريبا هر ماه يك بار از وزارت ارشاد با من تماس مي‌گرفتند كه آماده باش و كارهاي اكران فيلمت را انجام بده كه فيلم به زودي اكران خواهد شد اما در عمل چنين نشد و من پس از سه سال متوجه شدم همه اينها يك بازي تلخ با من بود به همين دليل در تابستان امسال تصميم گرفتم فيلم را براي نمايش خارجي آماده كنم. موفقيتي كه فيلم «خواب تلخ» براي من آورد و شركت آن فيلم در بيش از 50 جشنواره خارجي به راحتي امكان اكران «آتشكار» را در جشنواره‌ها و كشورهاي خارجي به من مي‌داد اما باز مي‌گويم تا به امروز صبر كردم شايد تا مشكل فيلم حل شود كه چنين نشد.
آنطور كه شنيده مي‌شود فيلم «خواب تلخ» يك نمايش طولاني‌مدت هم در خميني شهر داشت فيلمي كه مشكل اكران دارد چگونه در آن شهر به اكران در آمده؟
همان طور كه گفتم فيلم «خواب تلخ» در سال 83 توانست هم در داخل و هم در خارج موفقيت‌هاي بسياري را كسب كند. در آن سال گروه سينمايي‌اي تاسيس شد به نام «آسمان باز» كه هدفش اكران فيلم‌هاي فرهنگي بود و قرار بود فيلم «خواب تلخ» در اين گروه به نمايش در بيايد. مديريت وقت اين گروه خيلي مايل بودند فيلم با حضور ايشان اكران شود پس پيشنهاد دادند كمي صبر كنم تا ايشان از يك سفر خارجي بازگردند تا فيلم را اكران كنيم همه اينها مصادف شد با معرفي يك فيلم به آكادمي اسكار. همان طور كه مي‌دانيد فيلمي به اسكار معرفي مي‌شود كه حداقل يك هفته در يك سينما به نمايش در بيايد در همين موقع‌ها به فكرم رسيد كه مي‌توانيم فيلم را در خميني شهر؛ همان شهري كه فيلمبرداري در آن انجام شده اكران كنيم تا با يك تير دو نشان بزنيم؛ اول اينكه مردم خميني شهر نتيجه كار گروه سازنده را خواهند ديد و دوم ما هم آن يك هفته نمايش در ايران را خواهيم داشت پس فيلم را در آن شهر اكران كرديم و مورد استقبال بسيار زياد مردم آن شهر قرار گرفت. تمام كارها داشت خوب پيش مي‌رفت و من در يك روياي شيرين بودم كه به يكباره نقدي در يكي از مجلات داخلي توسط شخصي با اسم مستعار مهرداد بهمني نوشته شد كه از معدود نقد‌هايي بود كه به ديد سياسي فيلم را نگاه كرده بود و كپي يك نقد خارجي در يكي از مجلات آن طرف بود همين مساله باعث شد فيلم كنار برود و فيلم ديگري كه آن هم بسيار فيلم خوبي بود جايگزين فيلم من بشود. از اين جهت ناراحت هستم كه فيلم خواب تلخ يك كارنامه بين‌المللي موفقي را داشت و مي‌توانست نماينده خوبي براي سينماي ايران باشد البته ادعا نمي‌كنم فيلم من يك فيلم در حد اسكار بود.
بودجه فيلم «آتشكار» را چگونه تامين كرديد؟
پول ساخت اين فيلم نه ارثيه‌اي بود كه به من رسيده باشد و نه وام‌هاي آنچناني دولتي بلكه 75 درصد سرمايه اين فيلم را از راه جوايز جهاني كه فيلم خواب تلخ برايم به همراه آورده بود، تامين كردم و 25 درصد مابقي آن را مركز گسترش سينماي مستند و تجربي بر عهده گرفت كه همينجا، جاي دارد از آقاي آفريده، مسئول مركز تشكر ويژه‌اي كنم چون در تمام مدتي كه اين فيلم توقيف بود شاهد دوندگي و به اكران در آوردن فيلم توسط ايشان بودم.
پروانه ساخت اين فيلم چگونه صادر شد؟
يادم مي‌آيد سر پروانه ساخت هم خيلي اذيت شدم و چند مورد اصلاحي خورد و صحبت‌هاي مفصلي درباره آن انجام شد.
مديريت جديد ارشاد را چگونه مي‌بينيد؟
ظاهرا اتفاق‌هاي خوبي در حال انجام است. به نظرم بايد مشكلات هر چه زودتر حل شود. ببينيد بايد اين فيلم همان دو سال پيش اكران مي‌شد تا اين مسائل پيش نمي‌آمد. اگر فيلم اكران مي‌شد من چند مصاحبه مي‌كردم، چند نقد مثبت و چند نقد منفي هم پيرامون اكران فيلم چاپ مي‌شد و من هم به سراغ پروژه ديگري مي‌رفتم اما الان شرايطي به وجود آمده كه همه فكر مي‌كنند «آتشكار» مگر چه مشكلي دارد كه سه سال است اجازه اكران به آن نمي‌دهند. من اصلا دوست ندارم فيلمم نقطه ضعف يك مسئول باشد. بعضي مواقع دوستانم به من مي‌گويند به واسطه توقيف اين فيلم يك شهرت و جنجال به سراغ تو و فيلمت آمده اما من اين شهرت را نمي‌خواهم. من صادقانه و از راه قانوني دنبال اكران فيلم هستم و تمام مراحلش هم انجام شده اما نمي‌دانم چرا نمي‌گذارند اين فيلم اكران شود.
خيلي از همكاران شما وقتي اثرشان توقيف مي‌شود براي پاك كردن خاطره آن فيلم سريع دست به ساخت اثري ديگر مي‌زنند شما چرا اين كار را نكرديد؟
شايد به خاطر اينكه خودم تهيه‌كننده كار بودم و مثل ساير دوستان كه دستمزد كارگرداني‌شان را مي‌گيرند و به سراغ كار ديگري مي‌روند، نيستم.
در خبر‌ها شنيدم پروانه ساخت سومين فيلم‌تان به نام «سايه‌هاي دودي» صادر شده كمي درباره اين مساله صحبت مي‌كنيد؟
در مديريت قبلي فيلمنامه‌ها و طرح‌هاي بسياري را براي مجوز ساخت دادم اما همه آنها رد شدند ولي من در مورد هيچ كدام از آنها حرفي نزدم و اعتراضي نكردم. اميدوارم اين مجوز فقط جنبه دلجويي نداشته باشد و مشكلاتي كه سر راه آتشكار و خواب تلخ برايم به وجود آمد ديگر در اين فيلم تكرار نشود. اين فيلمنامه سوژه اجتماعي دارد و درباره اعتياد است، سعي هم دارم از برخي بازيگران حرفه‌اي در آن استفاده كنم.
و حرف آخر؟
به نظرم تمام كساني كه تلاش مي‌كنند فيلم‌هايي از جنس «آتشكار» اكران نشود يك ايرادي در كارشان است.مدام در حال دوندگي و بالا و پايين رفتن هستند براي اينكه فيلم اكران نشود. در حالي كه فيلم سر حال و آماده براي نمايش و سلام دادن به مخاطب است و در واقع تلاش اين دوستان هياهويي است براي هيچ! يك چيز را هم فراموش نكنيم، همه اين مشكلات به واسطه ساخت يك فيلم است يعني اگر عمق ماجرا را بسنجيم مي‌بينيم كه فقط اين يك فيلم است همين!
|
