سمیه علیپور
سینمای ما - مستند «تهران انار ندارد» این روزها در تهران روی پرده سینماست.
اکران مستند «تهران انار ندارد» به کارگردانی مسعود بخشی در سینما آزادی اتفاقی تازه در سینمای ایران است که در مراحل اولیه نیز موفق بوده و توانسته مسیر تازه‌ای را در مقابل گونه‌ای از سینما که در ایران کمتر بستری برای عرضه داشته، قرار دهد.
جدی‌ترین انتقاد دست‌اندرکاران سینمای مستند در سالهای اخیر متوجه شرایطی بوده که امکان اکران عمومی و حتی پخش تلویزیونی را از مستندها گرفته و فضای کار را برای مستندسازان تنگ‌تر از گذشته کرده است. اما اقدام اکران عمومی یک فیلم سینمایی مستند در سینمایی همانند مجموعه آزادی که جزو سالن‌های پرطرفدار پایتخت محسوب می‌شود، می‌تواند امیدهای تازه‌ای را پیش‌روی فعالان این عرصه قرار دهد. هرچند که این گروه معتقد هستند با اتکا به شرایط ویژه‌ای که برای یک فیلم به وجود آمده نمی‌توان تمامی افق‌های پیش‌روی سینمای مستند و به طور خاص نمایش این آثار را روشن و امیدوارکننده دانست.
بخشی؛ امیدواری برای تداوم اکران مستندها
مسعود بخشی، کارگردان مستند «تهران انار ندارد» در گفت‌و‌گویی با ایسنا علت انتخاب این اثر را برای آغاز جریان اکران فیلم‌های مستند، چنین تشریح می‌کند: «گفته می‌شود که این فیلم می‌تواند در جذب مخاطب موفق عمل کند. به هرحال بحث نمایش فیلم‌های کوتاه و مستند یکی از معضلاتی است که همواره وجود داشته و دارد. این مشکل هم تنها خاص ایران نیست و در تمام دنیا این نوع فیلم‌ها در مقایسه با سینمای داستانی و سرگرم‌کننده از فرصت و حمایت کمتر بهره می‌برند.»
او با ابراز امیدواری برای ادامه داشتن جریان اکران فیلم‌های مستند می‌گوید: «امیدوار هستم مسئله نمایش این فیلم‌ها استمرار پیدا کند؛ چرا‌که در ایران در بسیاری از مواقع، حرکتی شروع می‌شود اما پس از مدتی متوقف می‌شود. دوره‌ای سینما فلسطین به نمایش این فیلم‌ها پرداخت و بعد از مدتی نمایش این فیلم‌ها در آن سینما متوقف شد. البته آن جریان هم جریانی مستمر و قوی نبود و به یک شانس در هفته خلاصه می‌شد.»
او با اشاره به معضل کمبود سالن نمایش فیلم‌های سینمایی در ایران می‌گوید: «یکی از مسائل مهم پخش، بحث کمبود سالن‌ها است. به هرحال حیات سینمای ایران وابسته به مجموعه‌ای از فیلم‌هایی است که فقط برای سرگرمی ساخته نمی‌شوند و در کنار سرگرم‌کردن مخاطب، موضوعی و هدفی را نیز دنبال می‌کنند. در هرصورت طی سی‌سال اخیر آنچه سینمای ایران را به دنیا شناسانده، این نوع سینما است؛ سینمایی هنری و اندیشمند که حرفی برای گفتن دارد.»
بخشی با تأکید بر اهمیت اقتصاد در سینما می‌گوید: «حتی در کشوری مانند ایران که همه‌چیز آن دولتی است هم اقتصاد فیلم مهم است. در حال حاضر اکثر فیلم‌های سینمایی با سوبسید‌های دولتی ساخته می‌شوند و در 70 تا 80 درصد این موارد، حتی نیمی از پول ساخت اثر هم باز نمی‌گردد. به نظر می‌رسد که این موارد اهمیت چندانی هم ندارند و گویی بودجه‌ای باید خرج شود، اما واقعیت سینما این‌گونه نیست و به هرحال این هنر بحثی صنعتی هم دارد که باید تأمین شود و قرار است که این هزینه از طریق جذب مخاطب پرداخت شود و نه بودجه‌های دولتی و یا حتی گاه غیردولتی.»
کارگردان «تهران انار ندارد» می‌گوید: «من نیز مانند سایر کارگردانان و فیلمسازان اثری ساخته‌ام تا دیده شود، اما این اثر پیش از آنکه یک مستند باشد، یک فیلم به‌شمار می‌رود.»
نعمتی؛ پایانی برای برنامه‌های بی‌پایان
نقی نعمتی، رئیس انجمن فیلم کوتاه خانه سینما، هرچند که امید چندانی به ادامه یافتن جریان اکران فیلم‌های مستند و تعمیم آن به فیلم‌های کوتاه ندارد اما اکران عمومی «تهران انار ندارد» را به فال نیک می‌گیرد و می‌گوید: «اکران مستند «تهران انار ندارد» می‌تواند زمینه‌ساز اکران عمومی دیگر فیلم‌های مستند داستانی بلند شود اما به هر حال جریان‌هایی از این دست بارها در سینمای ایران آغاز شده و اغلب در نیمه راه رها شده‌اند.»
او ادامه می‌دهد: «در مورد «تهران انار ندارد» هم چندان حرفه‌ای عمل نشده است. اکران فیلم در سینماهای محدود و نبود تبلیغات کافی نشان می‌دهد که نگاه به نمایش این گروه از آثار چندان جدی نیست.» او یادآوری می‌کند: «نباید این مسئله را نادیده بگیریم که حمایت مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی از «تهران انار ندارد» در اکران آن بسیار مؤثر بوده و اغلب فیلم‌ها از حمایت اینچنینی بهره‌مند نیستند.»
نعمتی در مورد موانعی که بر سر راه اکران فیلم‌های کوتاه داستانی وجود دارد، می‌گوید: «فیلم‌های کوتاه داستانی به دلیل مدت زمان کوتاهشان باید به صورت مجموعه اکران شوند و در این صورت پیچیدگی‌هایی به لحاظ مالی درمورد نمایش این کارها به وجود می‌آید. برای آنکه این فیلم‌ها بتوانند فرصت اکران به دست آورند باید اراده از بالا به کمک بیاید.»
این کارگردان همچنین پیشنهاد خود را در مورد چگونگی ادامه داشتن جریان اکران فیلم‌های مستند می‌گوید: «مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی سالن سینمای با کیفیت و مناسبی دارد که می‌تواند برای اکران فیلم‌های مستند و کوتاه مورد استفاده قرار گیرد البته این مسئله نیازمند حمایت و خواست مسئولان مرکز گسترش است.»
کرم‌پور؛ برنامه‌ای برای نجات آثار فرهنگی
مهدی کرم‌پور، رئیس شورای صنفی نمایش، با تأکید بر اینکه اکران «تهران انار ندارد» از مجرای این شورا انجام نشده است در مورد برنامه‌هایی که برای اکران فیلم‌هایی از این جنس و کارهای فرهنگی توسط شورای صنفی نمایش پیگیری می‌شود، می‌گوید: «در جلسه شورای صنفی نمایش خواستار تشکیل گروه فرهنگی سینمایی شدیم تا به این شکل فضایی برای نمایش آثاری که سالها کمتر امکان اکران داشتند، به وجود آید.»
او در مورد برنامه‌هایی که در این نامه درخواست ذکر شده، می‌گوید: «شورای صنفی نمایش خواستار مشخص شدن متولی اکران فیلم‌های فرهنگی است. شورا از آن جا که نمی‌تواند وارد فاز کارهای مالی و اقتصادی شود، خواسته تا معاونت امور سینمایی مشخص کند متولی اکران فیلم‌های فرهنگی چه بخشی خواهد بود.»
کرم‌پور در ابتدای ورود به شورای صنفی نمایش تأکید کرد که این شورا برنامه‌هایی را برای اکران فیلم‌های فرهنگی پیگیری خواهد کرد. رئیس شورای صنفی نمایش همچنین امیدوار است با باز شدن باب اکران فیلم‌های فرهنگی آثار مستند نیز عرصه بیشتری برای نمایش عمومی کارها داشته باشند.
آفریده؛ حمایت از اکران مستند
محمد آفریده، مدیرعامل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی از حامیان جدی اکران عمومی «تهران انار ندارد» است. او اکران فیلم‌های فرهنگی را کاری دشوار می‌داند که نیازمند حمایت از سوی نهادهای مختلف است و در این زمینه می‌گوید: «در این راه مجموعه‌ای از سازمان‌های مختلف باید در کنار هم برنامه‌ریزی کنند. فیلم مستندی که کارگردانش 4 سال روی آن تحقیق کرده و با سختی هرچه تمام ساخته شده، می‌خواهد به آگاهی و رشد جامعه کمک کند، اما تبعیت از الگوهای معمول اکران در سینمای ایران مانع آن می‌شود.»
او در توضیح این شرایط می‌گوید: «فیلم مستند بازیگر سوپراستار و شرایط سینمای تجاری را ندارد. به همین دلیل همه سازمان‌ها و متولیان امور فرهنگی باید یک بستر مناسب برای نمایش این نوع فیلم‌ها فراهم کنند.»
او یکی از این مراکز را صداوسیما می‌داند و می‌گوید: «تلویزیون باید این را در قد و قواره خود ببیند که اگر فیلم مستندی قرار است در چهار سینما نمایش پیدا کند تیزرهای آن را بدون چشمداشت مالی پخش کند. سازمان‌های فرهنگی دیگر هم همینطور. اگر این پازل‌ها در کنار هم چیده نشوند کارها سخت می‌شود چون ما همه فشارها را وارد می‌کنیم و چهارتا سالن می‌گیریم اما برای آموزش و دعوت از مخاطبان این نوع سینما محدود می‌شویم و نمی‌توانیم زمینه‌سازی کنیم.»
او با اشاره به مخاطبان فیلم‌های مستند می‌گوید: «ما باید به نحوی دانشجویان، آدم‌های اهل تفکر و اندیشمندان را در جامعه صدا بزنیم. سینمای مستند برای این صدا زدن و دعوت کردن باید فضا داشته باشد. ما در حال حاضر محدودیم. نهایتاً می‌توانیم تعدادی بروشور چاپ کنیم و در یکسری مراکز توزیع کنیم یا در چند روزنامه آگهی بدهیم که البته خیلی کمک‌کننده نیست.»
مدیرعامل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی در مورد نقش صداوسیما در پخش فیلم‌های مستند می‌گوید: «ما از پخش فیلم‌های مستند داخلی از صداوسیما هم بسیار استقبال می‌کنیم اما نحوه نگاه صداوسیما به تولیدات خارج از سازمان نگاه منصفانه‌ای نیست. دوستان در صداوسیما به دلیل اینکه در قالب ساختاری خودشان تولیدکننده هستند، خیلی از این بابت احساس نیاز نمی‌کنند؛ در صورتی که شرایط جهانی و شرایط فرهنگی روز دنیا این قالب‌ها را بر هم زده است و این سازمان‌ها در هیچ کجای دنیا خودشان تولیدکننده صرف نیستند.»
