نویسنده :رضا نبی زاده

با او حرف بزن

عشق تنها کار بی چرای عالم است . ( دکتر علی شریعتی )

می خواهد زنده بماند ؟
نکته ای که مدتی است ، شاید از زمان پخش حلقه ی سبز ، ذهنم را مشغول کرده این است که آیا حقیقت همواره یک حقیقت است ؟ به عبارتی دیگر وقتی دو موضوع که کاملا با هم در تضاد هستند به عنوان حقیقت مطرح می شوند و همگان آن را می پذیرند حقیقت باقی می مانند یا خیر . شاید بی ربط به نظر برسد اما یاد گفته ی لوئیس بونوئل می افتم . همان که می گوید : « من حقیقت را می گویم حتی اگر دروغ بگویم » این موضوع هم خود یک پارادوکس است . مثال عینی اش مرگ و زندگی است . یک انسان با هر دین و ملیتی می داند که می میرد . این را به عنوان یک حقیقت در زندگی اش می پذیرد . اما از طرفی دیگر او شیقته ی زندگی می شود . مرگ برایش دشوار است و شاید بزرگترین مسئله ی طول عمرش هم مواجهه با مرگ است . این یک تضاد کاملا آشکار است . اما در این بین نکته ی جالب این است که در رسانه ی ما زیاد علاقه ای به تاکید بر مسئله ی دوم نیست . شخصیت های داستانمان به راحتی جانشان را می دهند ، خوب می میرند و در آخرین لحظه لبخندی هم می زنند . این را چه می توان نامید ؟ مرگ در ذاتش ترس و دلهره دارد و این شخصیت های تلویزیونی حتی نشانی از پایبندی به این دنیا ندارند . شاید این مسئله فراگیر تر از یک سریال و انسان های نمادین باشد . واقعا در زندگی عادی چند نفر را می شناسیم که به راحتی بگویند به همین زندگی زمینی علاقه دارند ، که دوست دارند بمانند و از مرگ می ترسند ؟ یعنی معمولا همان حقیقت اول را به رسمیت می شناسند . شاید به همین خاطر است که پخش حلقه ی سبز این همه حاشیه داشت ، این همه واکنش عجولانه و نظرهای بدون منطق . شاید کسی نخواست باور کند او ( حسن ) یک آدم است . درست مثل تمام آدم های دیگر ، گیرم معلول هم باشد و برادرش او را به گدایی ببرد ، گیرم حتی یک روز میان درد دل هایش با خدا از او مرگش را خواسته باشد ، اما اینها هیچکدام باعث نمی شود دست از این دنیا بردارد . او یک گناه بزرگ دارد و آن هم علاقه به دنیای مادی است . آن هم در روزگاری که معنویت عاریه و مصنوعی از در و دیوار بالا می روند و نامش را معناگرا می گذارند . همان هایی که در بیابان ها بدو بدو می کنند و ادعای فیلم معناگرا می کنند . و باز این خودش یک سوال بزرگ است که معنا چیست و چرا می خواهیم از زندگی که به آن علاقه داریم یک حماسه خلق کنیم و خودمان را در مرکز عالم قرار دهیم ؟ اما حسن دیگر توجهی به این حرف ها ندارد . او می خواهد همین جا بماند ، در همین شهری که می گوییم برای زنده هایش جایی نیست چه رسد به او که از نظر پزشکی وجود خارجی ندارد . حسن یک گناه دیگر هم دارد . او بیش از حد صادق است . او می گوید از مردن می ترسد و حتی وقتی برای اولین بار قرار است تیغ جراحی سینه اش را بشکافد طوری عکس العمل نشان می دهد که انگار قیامت شده . برای همین است که او را ضعیف می شماریم . زیر لب غر می زنیم و با خودمان می گوییم این مزخرفات را چه کسی ساخته ؟ و وقتی می فهمیم کارگردان فیلم سازنده ی آژانس شیشه ای و از کرخه تا راین است با خودمان می گوییم حیف از آن فیلم ها !
اما دیگر زمانه عوض شده و کارگردان آژانس به بلوغ رسیده . دیگر نیازی نیست قهرمان فیلمش بنشیند و برای گروگان ها داستان بگوید ، دیگر لازم نیست با ابوذرش از پشت کرکره های کشیده صحبت کند تا دریابیم این نسل چقدر سخت می تواند با نسل بعدش رابطه بر قرار کند . این بار هم فیلمش پر است از حرفهایی که از دل جامعه بیرون می آید ، اما نه با تاکید بر آن . این بار می توان فقط در سطح ماند و فیلم را تماشا کرد بدون آنکه مشکلی در فهم آن پیش بیاید . می شود نگران سرنوشت حسن شد و به تمام حرف هایی که در فیلم زده می شود بی توجه ماند . این بار حتی وقتی مادر فاطمه حاضر به اهدای قلب دخترش شد هیچ سخرانی نمی کند . آرام و ساکت با چشم به همه می گوید که پذیرفته . و این همان چیزی است که من اسمش را بلوغ می گذارم . اتفاقی که در تمام فیلم به کمک دکوپاژ و میزانسن دقیق و خیره کننده حاتمی کیا می افتد . پیچیده ترین مسائل را به کمک تصویر راحت به مخاطب انتقال می دهد و ذهن او را به چالش می کشد . به عنوان مثال وقتی کبلایی می گوید : شما روح مرا می خواهید یا جسم مرا تماشاگر با خودش می اندیشد که واقعا کدام برتر است . تقدم جسم بر روح یا روح بر جسم . و آیا تماشاگر عام چیزی از اگزستانسیالیست می داند ؟ وقتی کبلایی می گوید اگر روح مرا می خواهید ، روح من بدون این زن مرده است این سوال ایجاد می شود که واقعا کدام یک از این دو مهم تر است ، جسم یا روح ؟ مگر نه اینکه این دو تفکیک ناپذیرند پس چگونه حالا کبلایی باید بین این دو یک کدام را انتخاب کند ؟ و تمام این حرف ها در دل سریال زده می شود . بدون هیچ تاکیدی و هیچ نشانه ای از خودبزرگ بینی و فخر فروشی به تماشاگر . به قول فریدون جیرانی « سینما باید مسائل سخت را با بیانی آسان به بیننده منتقل کند » این مربوط به شناخت حاتمی کیا از مدیوم می شود . می داند سینما رسالتش چیست ، ذاتش چیست و یک اثر چندلایه باید چگونه باشد . همان چیزهایی که به عنوان مثال آتش سبز نداشت و آدم را گیج و منگ سرخورده می کرد .
واقعی ، مثل رویا
چند قسمت اول که تمام شد با خودم گفتم حلقه ی سبز خودش به یک معجزه نیاز دارد . آن روزها تب ماورا و این ها بالاگرفته بود و تماشاگر وقتی کسی را می دید که از در و دیوار رد می شود انتظار همان حرف های قبلی را داشت . یک پایان خوش و آموزنده با مفاهیم کاملا سطحی و کلیشه ای تا خیال همه راحت باشد هیچ چیز عوض نشده ، هیچ معادله ای تغییر نکرده و روند سریال سازی به همان بدی قبل است . اما هر چه بیشتر می گذشت از نظریه های اولیه ام بیشتر پشیمان می شدم . حلقه ی سبز بر خلاف سنت ما ایرانی ها و شاید برای اولین بار در ستایش زنده ها بود . حاتمی کیا این بار به کسی اشاره می کرد که نه میان مرده ها جایی داشت و نه کسی او را زنده می شمرد . تنها عامل پایبندی اش به این دنیا هم همان قلبی بود که به قول دکتر محتشم مثل ساعت کار می کرد . همیشه آن طرفش را دیده ایم که چقدر از خودگذشتگی خوب است اما این بار ابراهیم حاتمی کیا روی دیگر سکه را نشانمان داد . داستانی که به اصطلاح « در آمدنش » کار فوق العاده دشواری بود . چه طور می شود هم آنقدر واقعی بود که ماجرای این همه بیمار منتظر پیوند قلب را باور کنیم وهم سورئال بود تا ماجرای یک روح سرگردان عاشق را بپذیریم . این خود باز تناقضی دیگر بود ! پس باز هم شروع کردم به ساختن فرضیه های مختلف و راستش نا امید از نتیجه ی کار . اما شاید اهدای قلب فاطمه کوچولو اولین تلنگر به تماشاگر بود . این شاید اولین حلقه ی همذات پنداری تماشاگر با سریال است . تماشاگری که حالا نمی داند باید از ادامه ی زندگی کوروش خوشحال باشد یا از مرگ فاطمه ناراحت و این تنها شروعی است برای حلقه های ارتباط میان تماشاگر و سریال . چالشی که در ذهن مخاطب ایجاد می شود و باعث می شود تمام شخصیت ها را خاکستری ببیند . تماشاگری که از هر طرف بررسی می کند هیچکس را گناهکار واقعی نمی بیند . از دکتر محتشم که شاید آگاهانه احساس را از وجودش حذف کرده تا غلامی که می دانیم حسن را کشته ، اما نمی توانیم دلالیلش را نادیده بگیریم ، و جالب تر اینکه تمام اینها داستانک های جذابی است که در خدمت داستان ما را به مقصد نهایی می رسانند . آخرین لحظات عمر حسن که برخلاف آنچه قبلا در تلویزیون دیده ایم ، هنوز روی همان حرف های اولیه اش است . او هنوز می گوید منتظر معجزه است و می خواهد عشقش را به گلبهار ابراز کند . او به همین زندگی راضی است و می خواهد فقط زنده بماند . و در برزخ ماندن و رفتن همچنان منتظر معجزه بودنش در هفت شبانه روز چنان به تصویر کشیده می شود که تماشاگر را به یاد جسورانه ترین فیلم حاتمی کیا می اندازد : روبان قرمز